De woorden ‘terug naar de basis’ komen altijd bij mij op als de Reformatiedag op 31 oktober weer in zicht komt. Het was voor Luther en andere hervormers haast onbegrijpelijk hoe de eenvoudige en zuivere gedragsregels van Jezus door veel christenen vergeten waren of zelfs misbruikt werden. Het gevoel van onbehagen over hoe de christelijke religie zich ontwikkeld had bestond al langer. De decadentie, de pracht en praal, het vergaarde kapitaal en de wereldse machtspositie van de kerk waren een doorn in zijn ogen. Het betrof de structuur van de kerk, de financiële uitbuiting van de gelovigen (aflaat), maar vooral ook de ontoegankelijkheid van het geloof voor directe geloofsbeleving. De woorden van Jezus over eenvoud en dienend zijn (naastenliefde) en over de persoonlijke geloofsbeleving van de gelovigen leken wel verdwenen. De kerkdiensten waren in het latijn. Ook de
bijbel was niet toegankelijk voor de gewone mens.
In het Lutherjaar 2017 was ik in het kasteel de Wartburg waar Luther in ballingschap leefde en in het geheim het Nieuwe Testament in het Duits vertaalde. Het Nieuwe Testament en de woorden van Jezus, en over Jezus konden eindelijk na zoveel eeuwen door de mensen zelf worden gelezen. Ik vond het indrukwekkend om in Luthers kamer te staan. Daar stond het bureau waaraan hij zich inspande om de mensen zelf kennis te laten maken met de kernwaarden van het christelijke geloof zoals vastgelegd in de evangeliën. Dat was in 1517, dus heel heel lang nadat de evangeliën geschreven werden en opgenomen werden in de bijbel.
Er zijn ook kritische kanttekeningen te maken bij de opvattingen van Luther en andere kerkhervormers, maar hun streven om terug te keren naar de basis, naar de zuiverheid van de christelijke geloofsbeleving staat overeind.
We horen de woorden ‘we moeten terug naar de basis’ ook in ander verband met enige regelmaat. Ze worden wel uitgesproken door ouderen als die zorgelijk en met weemoed kijken naar de steeds leger wordende kerken. Dat geldt gelukkig niet voor alle kerkgenootschappen.
In de westerse wereld is er een kentering gaande in de vanzelfsprekendheid van de traditionele kerk als instituut. Veel nieuwe ontwikkelingen worden gelukkig met succes in alle eenvoud in gang gezet, zoals huiskamerkerkjes in achterstandswijken e.d. Deze kleinschalige initiatieven vonden ook 2000 jaar geleden plaats. Gelijktijdig begonnen toen ook al de discussies over de kernwaarden van het geloof en over hoe de geloofsgemeenschap waartoe Jezus ons oproept er uit zou moeten zien.
Wat heeft Jezus precies gezegd of bedoeld en hoe moeten we daar naar handelen? Er ontstonden bijvoorbeeld conflicten tussen Joodse (besneden) christenen en niet - besneden heidense christenen. Aan wie is het evangelie voorbehouden? Paulus bericht daarover in de brief aan de Galaten.
De door Jezus beoogde kerk/gemeenschap lijkt mij vooral een hulpmiddel om de mens te helpen bij zijn individuele religieuze zoektocht. Daarvoor is ruimte in de geloofsbeleving van essentieel belang. Natuurlijke is het goed om naar het handelen van kerkelijke instituties te kijken. Hervormingen, verbeteringen, aanpassing aan nieuwe omstandigheden en veranderde inzichten zullen altijd plaatsvinden. Dat was vroeger zo en dat zal altijd zo blijven.
Maar moeten we in ons eigen kleine leven ook niet af en toe terug kijken naar hoe we zelf handelen? Handelen als het gaat om naastenliefde, opkomen voor elkaar, elkaar steunen en delen van verbondenheid. Handelen we zelf vanuit de basale waarden van het christelijk geloof?
Handelen gegrondvest op de liefde die Jezus ons gebracht heeft en ons dagelijks opnieuw schenkt.
Daarvoor dragen wij zelf de verantwoordelijkheid, ongeacht hoe de kerkelijke geloofsgemeenschap er ook uit ziet.
